ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ
Θεμελιωτές-Θεωρητικές προσεγγίσεις
Η γέννηση της Κοινωνιολογίας |
ΟΙ ΘΕΜΕΛΙΩΤΕΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ Οι θεωρητικές προσεγγίσεις καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό την εξέλιξη της κοινωνιολογικής σκέψης Α. Κοντ (A. Comte, 1789-1857) Γάλλος Κοινωνιολόγος, αναγνωρίζεται ως ο "ανάδοχος" της κοινωνιολογίας, αφού ήταν αυτός που πρότεινε τον όρο "κοινωνιολογία" (sociologie) για την νέα επιστήμη. Ο Κόντ, είχε ένα όραμα, καθώς πίστευε ότι ο νέος αυτός επιστημονικός κλάδος, είχε μια ιδιαίτερη υπαρξιακή αξία και σημαντικότητα, καθώς θα μπορούσε να βοηθήσει στην κατανόηση της κοινωνίας, η ερμηνεία της οποίας, θα βασίζεται σε αυστηρές επιστημονικές αποδείξεις. Προσπάθησε να θεμελιώσει τη νέα επιστήμη, χρησιμοποιώντας τις μεθόδους και τους τρόπους παρατήρησης και ανάλυσης της φυσικής. Με αυτό τον τρόπο, ο Κόντ πίστευε ότι η κοινωνιολογία, θα μπορούσε να εξηγήσει με αυστηρό και αντικειμενικό τρόπο τα κοινωνικά φαινόμενα, την κοινωνική οργάνωση και τι κοινωνικές μεταβολές. Ο Κόντ διαπύστωσε το νόμο των τριών σταδίων του ανθρώπινου πνεύματος : το θεολογικό στάδιο ,στο οποίο ο άνθρωπος ερμηνεύει τον κόσμο, τα φυσικά και κοινωνικά φαινόμενα, και παρατηρείται μια ¨ειδική συμμαχία¨ ανάμεσα στα επίγεια και την πνευματική εξουσία, δηλαδή ανάμεσα στους στρατιωτικού και τους ιερείς, ενώ η κυρίαρχη κοινωνική οντότητα είναι η οικογένεια. Το μεταφυσικό στάδιο , στο οποίο ο άνθρωπος ερμηνεύει τον κόσμο, μέσα από αφηρημένες ιδέες και έννοιες. Στο στάδιο αυτό κυριαρχούν οι νομικοί και οι άνθρωποι της Εκκλησίας, ενώ η κυρίαρχη κοινωνική οντότητα είναι το κράτος. Το θετικό στάδιο , στο οποίο ο άνθρωπος παρατηρεί τα φαινόμενα και ανακαλύπτει τους νόμους που τα διέπουν. Σε αυτό το στάδιο κυριαρχούν οι επιστήμονες και οι επιχειρηματίες, ενώ η κυρίαρχη κοινωνική οντότητα είναι η ανθρωπότητα το σύνολο της. Σύμφωνα με το θεωρητικό μοντέλο του Κόντ, το ανθρώπινο πνεύμα προχωρά από το θεολογικό στο μεταφυσικό τρόπο σκέψης, για να καταλήξει στο θετικό τρόπο που αποτελεί την κορυφαία φάση της εξέλιξης του πνεύματος. Η κοινωνική ευημερία, θα μπορούσε να δημιουργηθεί, μέσα από την επιστημονική παρατήρηση, ώστε να κατανοούμε, να ερμηνεύουμε, να προβλέψουμε και να ελέγχουμε την ανθρώπινη συμπεριφορά. Κ. Μαρξ (Karl Marx, 1818-1883) Οι ιδέες του Γερμανού στοχαστή Κ. Μαρξ. επηρέασαν σε σημαντικό βαθμό την κοινωνιολογική σκέψη. Ο Μαρξ ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα για την ερμηνεία των μεταβολών που σημειώνονταν την εποχή της βιομηχανικής επανάστασης. Πίστευε ότι οι ανθρωπιστικές επιστήμες, θα πρέπει να στοχεύουν στην αλλαγή του κόσμο στην πράξη και όχι απλώς στη μελέτη και στην θεωρία, αλλά στην εφαρμογή. Ο Μαρξ ανέλυσε το καπιταλιστικό σύστημα ως ένα τρόπο παραγωγής που διαφέρει ριζικά από τα προηγούμενα συστήματα(πχ φεουδαρχία , ολιγαρχία). Στον καπιταλισμό τα ¨μέσα παραγωγής" δηλαδή, τα εργαλεία, μηχανές, εργοστάσια, γη και πρώτες ύλες) ελέγχονται από τους καπιταλιστές, ώστε να εξυπηρετούν τα συμφέροντα τους. Έτσι αφού οι καπιταλιστές είναι ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής, οι εργάτες οι οποίοι δεν κατέχουν τα μέσα παραγωγής, είναι υποχρεωμένοι να μισθώσουν την εργασία τους, στους καπιταλιστές. Με αυτόν τον τρόπο όμως, οι καπιταλιστές-κεφαλαιοκράτες, έχουν τον έλεγχο όχι μόνον των μέσων παραγωγής, αλλά και των προϊόντων που παράγονται με τη μίσθωση των εργατών, δηλαδή των εμπορευμάτων, τα οποία διοχετεύονται στην αγορά και τους αποφέρουν "κέρδος". Ως εκ τούτου, τα μέσα, όπως και τα προϊόντα της παραγωγής, γίνονται "κεφάλαιο", ατομική δηλαδή ιδιοκτησία των κεφαλαιοκρατών. Μπορούμε λοιπόν να καταλάβουμε, γιατί οι καπιταλιστές-κεφαλαιοκράτες, αποτελούν την κυρίαρχη τάξη στη βιομηχανική κοινωνία. Ο Μαρξ θεωρούσε ότι ο εκάστοτε τρόπος παραγωγής (η οικονομική βάση) καθορίζει τις κοινωνικές, πολιτικές και πνευματικές διαδικασίες της κοινωνίας (εποικοδόμημα). Για παράδειγμα, στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, η οικονομική (ή υλική) βάση εκφράζεται από τις παραγωγικές σχέσεις των καπιταλιστών και των εργατών, ενώ το κράτους αποτελεί όργανο των καπιταλιστών. Το κλειδί για να κατανοήσουμε το έργο του Μάρξ και την αντίληψη που είχε για την ιστορία είναι η "ταξική πάλη'. Μέχρι σήμερα η ιστορία κάθε κοινωνίας, είναι ιστορία των κοινωνικών συγκρούσεων και της πάλης των τάξεων (πχ. στο καπιταλιστικό σύστημα είναι η πάλη ανάμεσα στους κεφαλαιοκράτες και τους εργάτες) Οι ιδέες του Μάρξ για τις κοινωνικές τάξεις και τις ταξικές διακρίσεις άσκησαν και συνεχίζουν να ασκούν μεγάλη επιρροή στους Κοινωνιολόγους. Ε.Ντυρκέμ (E. Durkheim, 1858-1917) Ο Γάλλος Κοινωνιολόγος Ντυρκέμ υποστηρίζει ότι η κοινωνία είναι μια ηθική ενότητα ανθρώπων, οι οποίοι μοιράζονται τα ίδια συναισθήματα και την ίδια προσήλωση σε αξίες και κανόνες. Το σύνολο των αξιών και των κανόνων συγκροτεί τη "συλλογική συνείδηση", η οποία καθορίζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων και διακρίνει μια κοινωνία. Η κοινωνική συνοχή των μελών μιας κοινωνίας εκφράζεται ως "κοινωνική αλληλεγγύη". Οι προβιομηχανικές κοινωνίες στηρίζονταν σε αυτό που ο Ντυρκέμ ονόμασε μηχανική αλληλεγγύη, που σημαίνει μεγάλη κοινωνική ομοιομορφία, συνοχή και συναίνεση γύρω από τις αξίες και τις πεποιθήσεις. Σε αυτές τις κοινωνίες υπήρχε επίσης πίεση για υπακοή στους κανόνες και μεγάλη εξάρτηση από τις παραδόσεις και την οικογένεια. Αντίθετα, οι βιομηχανικές κοινωνίες, στηρίζονται σε αυτό που ο Ντιρκέμ, ονόμασε οργανική αλληλεγγύη, η οποία βασίζεται στο υψηλό καταμερισμό της εργασίας ανάμεσα σε εξειδικευμένους ρόλους. Ο υψηλός καταμερισμός της εργασίας, ωθεί τα μέλη των κοινωνιών αυτών στην αλληλεξάρτηση και στην ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών. Ο Ντυρκέμ ήταν ο πρώτος Κοινωνιολόγος, που εισήγαγε τη στατιστική στις μελέτες του και συγκεκριμένα στο έργο του Η αυτοκτονία. Μέσα από την θεωρία του, έδειξε ότι ορισμένες πλευρές της ανθρώπινης συμπεριφοράς-ακόμα και αυτές που χαρακτηρίζουμε προσωπικές-μπορεί να ερμηνευτούν κοινωνικά. Αυτό που ήθελε να μελετήσει ο Ντυρκέμ, ήταν το κατά πόσον τα ποσοστά και οι αιτίες αυτοκτονιών συνδέονταν με τον βαθμό κοινωνικής ενσωμάτωσης των αυτοχείρων, αποκλείοντας κατ' αυτό τον τρόπο τους κλιματικούς και τους ψυχολογικούς παράγοντες. Η θεωρητική προσέγγιση του Ντιρκέμ Προσδιόρισε τρεις τύπους αυτοκτονιών 1. Την εγωιστική αυτοκτονία, που παρατηρείται ότι αυξάνεται όταν τα άτομα δεν έχουν αναπτύξει αρκετούς κοινωνικούς δεσμούς. Για παράδειγμα, οι ανύπαντροι ενήλικες αυτοκτονούν συχνότερα απότι οι παντρεμένοι. 2.Την αλτρουιστική αυτοκτονία,που παρατηρείται όταν οι κοινωνικοί δεσμοί είναι πολύ δυνατοί. Οι μαζικές αυτοκτονίες μελών διάφορων θρησκευτικών ορανώσεων ή ατόμων που εκπαιδεύονται στο να δίνουν τη ζωή τους για την πατρίδα σαν "καμικάζι" αποτελούν παράδειγμα αυτού του τύπου της αυτοκτονίας. 3.Την ανομική αυτοκτονία, που εμφανίζεται σε περιόδους κατά τις οποίες παρατηρείται κοινωνική αποδιοργάνωση. Για παράδειγμα, οι ανομικές αυτοκτονίες, αυξάνονται σε περιόδους οικονομικής κρίσης, αλλά και σε περιόδους ευημερίας, γιατί οι άνθρωποι χάνουν τους κοινωνικούς δεσμούς. Η έννοια της ανομίας, είναι βασικό στοιχείο στο έργο του Ντυρκέμ, ο οποίος τη συνδέει με τις μεταβολές που παρατηρούνται στο σύγχρονο κόσμο, μεταβολές που είναι τόσο γρήγορες και τόσο έντονες, ώστε να δημιουργήσουν σε πολλούς ανθρώπους συναισθήματα ματαιότητας ή απελπισίας. Μ. Βέμπερ (Max Weber, 1864-1920) Ο Γερμανός Κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ, ασχολήθηκε με πολλά κοινωνικά ζητήματα, όπως για παράδειγμα, με βασικές έννοιες, όπως την δύναμη και την εξουσία, την θρησκεία, τη βαθύτερη φύση των κοινωνικών τάξεων, καθώς και με την ανάπτυξη της γραφειοκρατίας, ως κοινωνικού φαινομένου. Χάρη στην ποιότητα της σκέψης και του έργου του, αλλά και της ποικιλίας των ενδιαφερόντων του, ο Βέμπερ είχε καθοριστική επιρροή στην ανάπτυξη της κοινωνιολογίας. Ο Βέμπερ, διέκρινε την κοινωνική δράση του ατόμου σε : 1. Σε ορθολογική, που είναι η δράση σε σχέση με ένα σκοπό (πχ τη δράση ενός επιχειρηματία που προσπαθεί να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του) 2. Σε σχέση με μια αξία (πχ. ο στρατιώτης που προτιμά να πεθάνει, παρά να εγκαταλείψει τη σημαία στο πεδίο της μάχης) 3. Σε συγκινησιακή δράση (πχ. ο άνθρωπος που κλέβει γιατί τον έκλεψαν) 4.Σε παραδοσιακή δράση (πχ. η Ελληνίδα χήρα που φοράει μαύρα, για να δείξει το πένθο της) Οι μορφές αυτές κοινωνικής πράξης είναι κατά τον Βέμπερ, ιδεατοί τύποι, έννοιες δηλαδή, που καταγράφουν το νόημα της δράσης. Τους ιδεατούς τύπους, τους κατασκευάζει ο ερευνητής ως εργαλεία, για την κατανόηση των πραγματικών κοινωνικών πράξεων, αλλά και των κοινωνικών φαινομένων και διαδικασιών. Έτι για παράδειγμα, ο Βέμπερ κατέγραψε τους ιδεατούς τύπους, όχι μόνον των κοινωνικών πράξεων, αλλά και τον ιδεατό τύπο της γραφειοκρατίας, της εξουσίας κτλ. Η γραφειοκρατία, ως ορθολογικός τρόπος δράσης, ρυθμίζει τις σχέσεις των ανθρώπων με το κράτος στη βάση κάποιων κανόνων. Με τη χρήση του ιδεατού τύπου της γραφειοκρατίας. προσπαθούμε να ανιχνεύσουμε τις αποκλίσεις ανάμεσα στο πραγματικό φαινόμενο της γραφειοκρατίας (με τα όποια προβλήματα ή τις δυσλειτουργίες της) και την ιδεατή εικόνα αυτής. Σημειώνουμε ότι η έννοια της γραφειοκρατίας στη σκέψη του Βέμπερ δεν ήταν αρνητικά φορτισμένη, όπως είναι στις μέρες μας. |